Özet
Doğuştan görme engelliler, algılama deneyimi bulunmadığından renkleri tanımlayamazlar. Sonradan görme yeteneğini kaybeden bireyler, renkleri zihinlerinde canlandırabilirler. Yedi yaşında görme yetisini kaybeden Âşık Veysel'in, renkleri tanımlamasını sağlayan görsel deneyimleri ve zihninde oluşmuş imgeler bulunmaktaydı. Bu çalışma, Âşık Veysel'in renkleri şiirlerinde nasıl algıladığını ve yansıttığını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Renk konusundaki ifadelerini inceleyerek görme yeteneğini kaybetmeden önce deneyimlediği renklerin zihinsel imgelerinden hareketle; şiirlerindeki betimlemelerinden, rengi ele alış biçimine ve görsel algının rolüne ışık tutmaktadır.Deneyimlere dayalı olarak beyinde somutlaşan renk algısının gerçekleşebilmesi için fiziksel olarak bir ışık kaynağına ve gözdeki koni hücrelerine gereksinim duyulmaktadır. Yaşamının büyük bir bölümünü görme engelli olarak geçiren Âşık Veysel’in şiirlerinde renk unsurlarını etkili bir dille kullanmış olması, konunun araştırılmasını gerekli kılmaktadır. Buradan hareketle Âşık Veysel’in gözlerini kaybetme yaşı, görme eylemine ilişkin muhtemel deneyimleri referans alınarak görsel algılama, görme engellilerde renk algılaması, Âşık Veysel’in yaşamının önemli noktaları renk unsurlarına yer verdiği şiirleri üzerinden literatür taraması yapılarak konuya ilişkin olgu ve olaylar değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler ışığında, görsel deneyimin varlığı nedeniyle belleğinin iyi korunduğu, görme kaybıyla gelişen duyusal farkındalığın geliştirdiği içgörüyle belleğindeki renk unsurlarını iki farklı yaklaşım geliştirerek şiirlerine yansıttığı görülmektedir. Şair, dizelerinde bazen doğayı doğrudan anlatırken, bazen de doğayı betimlerken metaforik bir yaklaşımla renk unsurlarını kişileştirmektedir. Bu nedenle şiirleri hem gerçek hem de sembolik bir renk etkileşimini yansıtarak benzersiz ve çağrışımlı bir görsel dil yaratmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Âşık Veysel
Renk
Görme
Deneyim
Algılama
Kaynakça Göster
- Alıcı, N., & Göker Paktaş, M. (2020). İç mekânda renk algısı ve psikolojiye etkileri. Modular Journal, 3(1), 89-105. http://modular.gedik.edu.tr/tr/pub/issue/55371/740289
- Alkan, E. (2019). Âşık Veysel'de renkler, çiçekler ve tabiat, Erdoğan Alkan ile TRT röportajından (1969). https://kaldahatti.blogspot.com/2019/07/ask-veyselde-renkler-cicekler-ve-tabiat.html
- Alptekin, A. B. (2009). Âşık Veysel. Atatürk Kültür Merkezi.
- Apaydın, H. (2005). Âşık Veysel Şatıroğlu’nda dini tecrübe. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5(2), 179-191. https://dergipark.org.tr/tr/pub/daad/issue/4514/62137
- Aral, N. (2021). Öğrenme sürecinde görsel algılama. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 6(2), 43-52. http://ijeces.hku.edu.tr/tr/pub/issue/65199/983241
- Ay, S. (2005). Âşık Veysel ameliyatı neden istemedi?. Sabah Gazetesi. https://www.sabah.com.tr/yazarlar/ay/2005/11/20/asik_veysel_ameliyati_neden_istemedi
- Aykul, E. (2015). Mutfak tasarımında renk kullanımı ve rengin belirlenmesine etki eden öğelerin belirlenmesi [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Bâkiler, Y. B. (2022). Âşık Veysel. Yakın Plan Yayınları.
- Balbay, M. (2018). Gönül gözünde binbir renk Âşık Veysel. Halk Kitabevi.
- Bayram, F. (2011). Işık ve aydınlatma: Işığın televizyon ve sinemada işlevsel kullanımı üzerine bir değerlendirme. Erciyes İletişim Dergisi, 1(2), 122-131. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiletisim/issue/5861/77583
- Birer, E., & Kaya, S. (2019). Duyusal kolaj ve mekân. Sanat ve Tasarım Dergisi, (24), 111-125. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanatvetasarim/issue/51009/665626
- Bulut, H. F. (2006). Körler için insan makina arabirimi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Carpenter, P. A., & Just, M. A. (1988). The role of working memory in language comprehension. Carnegie-Mellon University. https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA192721.pdf
- Cereyan, S. (2023). Âşık Veysel'in “Çiğdem Der ki" şiirinde çiçekler: çiğdem, lale, sümbül ve nevruz. Hikmet- Akademik Edebiyat Dergisi, (Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı), 240-251. https://doi.org/10.28981/hikmet.1315053
- Cüceloğlu, D. (1992). İnsan ve davranışı. Remzi Yayınevi.
- Davis, N. (2017, Nisan 11). The vision thing: how babies colour in the world. The Guardian. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2017/apr/11/vision-thing-how-babies-colour-in-the-world
- Gedik, S. (2023). Âşık Veysel'in şiirlerinde sitem. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 992-1004. https://doi.org/10.55666/folklor.1370634
- Goethe, J. W. (2020). Renk öğretisi (İ. Aka, Çev.). Kırmızı Yayınları.
- Graham, P. J. (2014). Russell’s logical construction of the external world. University of California. https://philarchive.org/archive/GRARLC
- Gümüşer, T. (2023). Âşık Veysel’in şiirlerinde doğadaki unsurların kullanımı. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 53-60. http://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/81141/1376987
- Gürçay, S. (2023). Âşık Veysel şiirlerinde imge ve imajların dünyası. Türk Edebiyatı, (598), 27-34. https://www.academia.edu/105012841/%C3%82%C5%9F%C4%B1k_Veyselin_%C5%9Eiirlerinde_%C4%B0mge_ve_%C4%B0majlar%C4%B1n_D%C3%BCnyas%C4%B1_28_07
- Güzel, C. (2003). Aristoteles’te bilgi, bilim, bilgide kesinlik. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 126-139. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41193/501093
- Harmancı, A. (2019). Turner'ın renkçilik anlayışı: Goethe renk öğretisi’nin Turner resimlerine etkisi. İdil, (58), 739-748. https://idildergisi.com/makale/pdf/1547938310.pdf
- Johnson, S. P. (2010). How infants learn about the visual world. Cognitive Science, 34(7), 1125-1377. https://doi.org/10.1111/j.1551-6709.2010.01127.x
- Jones, R. (2023). What do blind people see?. Medical News Today. https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-do-blind-people-see#color-perception
- Lui, J., & lersel, M. W. (2021). Photosynthetic physiology of blue, green, and red light: Light intensity effects and underlying mechanisms. Frontiers in Plant Science, 12, 1-14. https://doi.org/10.3389/fpls.2021.619987
- Kalinkara, V. (2019). Yaşlılarda renk algısı ve yaşam ortamlarında renk kullanımı. 8. Uluslararası Meslek Yüksekokulları Sempozyumu Umpos’19 Cilt 1 içinde, (ss. 641-650). Sinop Üniversitesi.
- Köktürk, Ş. (2014). Âşık Veysel'de vahdet-i vücut anlayışı. Turkish Studies, 9(4), 749-758. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=7118
- Kuyumcu, E. (2020). Renk kavramlarının Türkçedeki ifade özellikleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(1), 513-538. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atdd/issue/53301/724854
- Küçük, S. (2023). Aydınlatma ve ışığın insan yaşam ve sağlığı üzerindeki etkileri. Yeni Yüzyıl Journal of Medical Sciences, 4(3), 95-102. https://doi.org/10.46629/JMS.2023.123
- Lubomirsky, J. (2021). What do blind people see?. https://www.orcam.com/en-us/blog/what-do-blind-people-see
- Manav, B. (2011). Hacimde bir tasarım parametresi olarak renk. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(8), 93-102. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanatvetasarim/issue/20659/220398
- Odabaşı, E., & Horasanlı, B. (2023). İşitme kayıplı çocuklarda görsel algı. KTO Karatay Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 32-45. https://doi.org/10.59244/ktokusbd.1204472
- Özcan, T. (2017). Âşık Veysel’in “Göklerden Süzüldüm Tertemiz İndim” şiirinin devir nazariyesi bakımından incelenmesi. The Journal of Academic Social Sciences Studies, 64, 119-125. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7362
- Öker, H. (2010). Mikrodalga ortamında polyamid elyafın boyarmaddelerle boyama kinetiğinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Ölçer Özünel, E. (2017). Görmeyenin gözünden gördüklerimiz: Âşık Veysel şiirinde doğa, renk ve imgeler. K. Pürlü (Ed.), Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri 1. Cilt içinde (ss. 189-197). Esform Ofset Ltd. Şti.
- Özenici, S. (2009). İşleyen belleğin okuma anlama sürecindeki rolü ve işlevi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (22), 467-476. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61799/924603
- Özsan, M., & Hasret, F. (2017). Görme engelli bireylerin günlük yaşamını kolaylaştırmak adına bir önerme: Braille alfabeli giysiler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 5, 89-94. https://doi.org/10.21923/jesd.62716
- Özyazıcı, K., Baran, E. B., Alagöz, N., Varlıklıöz, K., Arslan, Z., Akto, S., & Sağlam, M. (2021). Duyuların gelişimi ve duyu bütünleme. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 2(4), 209-226. https://doi.org/10.51503/gpd.879070
- Per, M. (2012). Renk teorilerine tarihsel bir bakış. Yedi (8), 17-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yedi/issue/21841/234832
- Sarı, E. (2016). Ünlü halk ozanı Âşık Veysel. Net Medya Yayıncılık.
- Sarı, Y. (2005). Resimsel mekânın görsel çözümlemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kocaeli Üniversitesi.
- Saysani, A., Corballis, M. C., & Corballis, P. M. (2018). Colour envisioned: Concepts of colour in the blind and sighted. Visual Cognition. 26(5), 380-392. https://doi.org/10.1080/13506285.2018.1465148
- Sazak Pınar, E., Melekoğlu, M. A., Güner Yıldız, N., Düzkantar, A., Cangi, E., Sönmez Kartal, M., Güçyeter, Ş., Erdem, R., Balıkçı, Ö.S., Tutuk, T., Akın Demircan, Z., Örenoğlu Toraman, S. (2018). Tüm Öğretmenlik Programları İçin Özel Eğitime Giriş. Eğitim Yayınevi.
- Selvi, C. (2020). Anlamsal alan kavramı bakış açısı ile Âşık Veysel'de aşk unsuru. G. İbrahimova, & T. Nağıyeva (Ed.), 6th International Euroasia Congress on Scientific Researches and Recent Trends Book of Full Texts Volume I içinde (ss. 105-121). Farabi Publishing House.
- Selvi, C. (2020). Âşık Veysel şiirlerinde yer alan sözlüksel alanlar. International Journal of Language Academy, 8(3), 181-201. https://doi.org/10.29228/ijla.42823
- Selvi, C. (2023). Âşık Veysel’in şiirlerinde yer alan benzetmelerin bağlamsal anlamları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(3), 2091-2125. https://doi.org/10.34083/akaded.1383337
- Skelton, A. E. (2018). Infant colour perception. [Doctoral dissertation, The University of Sussex]. Sussex Research Online.
- Skelton, A. E., Maule, J., & Franklin, A. (2022). Infant color perception: Insight into perceptual development. Child Development Perspectives, 16(2), 90-95. https://doi.org/10.1111/cdep.12447
- Yalazan, A. (2023). Kör olmasaydım çoban olurdum. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ates-yalazan-arsiv-balikcisi/kor-olmasaydim-coban-olurdum-42238844
- Yaz, E. (2017). Travmatik yaşantıları bağlamında Âşık Veysel ve müzikle terapi. Art-Sanat, (7), 277-289. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuarts/issue/47768/603414
- Yenen Avcı, Y. (2017). Temaların öğretiminde şiir dilinden yararlanma: Âşık Veysel örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(4), 2711-2740. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411417
- Yıldırım, A. (2023). Âşık Veysel’in “Kara Toprak” şiirini aksiyolojik yönden inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (36), 533-540. https://doi.org/10.29000/rumelide.1369101
- Yıldırım, E. (2012). Türk kültüründe renkler ve ifade ettikleri anlamlar [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Yılmaz, A., & Kaya, A. (2023). Görsel iletişim tasarımında görsel algı kuramlarının değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 3009-3032. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1214136
Tam Metin
pdf_available